't Sael

Het wonen in een pand met een dergelijke geschiedenis maakt je verantwoordelijk voor een stuk erfgoed. Een stuk geschiedenis dat bijna verdwenen was. De eerste keer dat de huidige bewoners, dhr. en mevr. Wolters-Couprie, in aanraking kwamen met de oude pastorie in Groot Wetsinge was het namelijk een bouwval; ‘We waren op weg naar Lauwersoog om een visje te kopen, toen we besloten een omweg te maken langs Groot Wetsinge.

Bij het zien van de oude pastorie, toen nog smederij, werden we meteen verliefd op de plek en het huis. Dat huis wilden we zo kopen, maar het zou nog jaren duren voor onze droom gerealiseerd zou worden. De tweede keer dat we het huis in Groot Wetsinge zagen, was na een vakantie in Frankrijk. Het stond er ogenschijnlijk als een leegstaand vervallen pand bij. In Frankrijk zie je regelmatig op mooie locaties oude, soms leegstaande, historische panden staan die je al rondreizend op vakantie zo zou willen kopen. De aanblik die dit pand nu gaf, maakte precies dezelfde gevoelens bij ons los. Maar, zoals dat soort dingen gaan, eenmaal weer in het dagelijkse ritme verbleken de dagdromen in het licht van de realiteit.’

Groot Wetsinge heeft een grootse geschiedenis. Al vanaf de derde eeuw v.chr. werd de wierde (Gronings voor ‘terp’) van Wetsinge bewoond. Deze wierde vormt een onderdeel van een cluster van wierden langs de oostelijke oever van de rivier de Hunze. De plaats Wetsinge bestaat uit Klein Wetsinge en Groot Wetsinge waarbij, anders dan de naam doet vermoeden, Klein Wetsinge iets groter is dan Groot Wetsinge. Waarschijnlijk staat ‘groot’ voor ‘hoog’ aangezien Groot Wetsinge op de wierde ligt. Officieel is Groot Wetsinge geen dorp maar een buurtschap, aangezien het geen kerk meer heeft. De oorspronkelijk 11e of 12e eeuwse kerk is namelijk in 1840 afgebroken en vervangen door een nieuwe kerk in Klein Wetsinge. De plek waar de oude kerk in Groot Wetsinge heeft gestaan is nog goed te zien, de contouren worden door stenen paden aangegeven. Ook de graven van de begraafplaats, die tot 1910 in gebruik is geweest, zijn nog zichtbaar.

Naast deze plek staat de voormalig pastorie (‘weem’) van Groot Wetsinge. Van dit prachtige pand dateren de oudste gedeelten van het voorhuis, het voormalig woonhuis, uit de 13e eeuw. In de pastorie woonde de pastoor en later predikant van de naastgelegen kerk. Deze was tevens boer en de pastorieboerderij is in deze functie geweest tot 1875. Het gebouw is in de loop der jaren vaak gerestaureerd en van aanblik veranderd. Nog overal in het pand zijn sporen terug te vinden de vele verbouwingen; overgangen in steensoorten en –maten, oude balkgaten, restanten van dorpels, vensters en bogen. Vanaf 1884, toen de pastorie naar Klein Wetsinge verhuisde, heeft er zich een smederij annex veehouderij gevestigd. Omstreeks 1980 verdween de laatste smid, waarna het pand tot bouwval verviel. In 2000 is de pastorie in zijn oude glorie hersteld door stichting Woonhuismonument en de huidige bewoners. Het oudste gedeelte van de pastorie, het voorhuis, is nu een museaal ingerichte ruimte. De voormalige veestal is nu het woongedeelte. De pastorieboerderijen, zoals die in Groot Wetsinge, moeten in de middeleeuwen overal in het Groninger landschap hebben gestaan. Helaas zijn deze vrijwel allemaal verdwenen. De pastorie van Groot Wetsinge is daarom met recht een uniek en waardevol pand te noemen!

De pastorie van Groot Wetsinge ligt aan de rand van de wierde en geeft zo een weids uitzicht over het Reitdiepgebied. Dit gebied behoort tot de oudste cultuurlandschappen van Europa. De sterk meanderende rivier de Hunze (nu Reitdiep) verbond Groningen met de zee. De Hunze was een getijdenrivier in een uitgestrekt kwelderlandschap. Nu vormt het een weids landschap met veel reliëf in de grond en een zeer oude historie. Het is in dit landschap prachtig wandelen en fietsen. Bijvoorbeeld vanaf Groot Wetsinge langs het voormalig Kerkepad naar Klein Wetsinge waar een kerk uit 1840 (vanaf 2011 wordt deze gerestaureerd en voorzien van uitkijkcabine over het Reitdieplandschap door Stichting Oude Groninger Kerken) en molen Eureka uit 1972 te bewonderen zijn. Ook is er een prachtige wandeling te volgen naar Garnwerd. Dit plaatsje aan het water is zeer pittoresk en zeker een bezoekje waard. Er zijn vele prachtige doorkijkjes en monumentale gebouwen te bewonderen. De nabijgelegen Wetsingersluis is geheel gerenoveerd, waardoor de fietsbrug over de Wetsingermaar weer toegankelijk is.

De aanblik op Groot Wetsinge vanaf de doorgaande weg van Groningen naar Winsum wordt bepaald door de pastorie en de voormalig kosterij. Deze laatste heeft een bijzondere geschiedenis. Oorspronkelijk gebouwd eind 16e eeuw, werd het gebruikt als school waar de koster les gaf aan de plaatselijke jeugd. In 1970 werd het geheel in verval geraakte gebouw afgebroken met als plan het in openluchtmuseum “het Hogeland” te Warffum weer op te bouwen. Door gebrek aan financiële middelen is dit nooit gebeurd en in 1988 is de kosterij weer op zijn oorspronkelijke plek opgebouwd door stichting Woonhuismonument. Het zicht op Groot Wetsinge werd daardoor weer hersteld en is nu nog te bewonderen!